Helm of Helmgas (Ammophila arenaria) is een overblijvende grassoort welke een grote rol speelt bij de vorming van de duinen. Helm houdt het zand vast en heeft een geweldige groei snelheid en voortplantingskracht. Helm verdraagt het wanneer de wortel bloot komen te liggen en helm verdraagt de schurende werking van het zand. Maar het belangrijkste is dat helm droogte goed verdraagt: het rolt dan het blad tot een rolletje op : de huidmondjes zijn dan door meerdere laagjes blad beschermt tegen verdamping. Het is blad is bedekt met een laagje was wat beschermt tegen uitdroging en zanderosie
helmgras in de duinen
Waar de zee s’winters de duinen bereikt wil alleen zeeraket, loogkruid, helmgras, zandhaver en biestarwegras groeien. Helmgras plant zich vooral door middel van lange uitlopers voort . Het zijn dan ook deze uitlopers welke het zand vasthouden. maar helmgras wortelt niet direct diep. Hierdoor komt het ook niet in aanraking met zout water. Dit is dan ook hetgene waar de grote zwakte van helmgras ligt: wanneer dit gras bedekt wordt met zeewater, stuifwater bijvoorbeeld gaat de helm dood . Helmgras wordt verdrongen door de duindoorn en melkdistel.
Helm aanplanten
Helmgras wordt actief aangeplant op duinen last hebben van zandafslag: dus zand wat verdwijnt door wind of golven. Eerst worden er schermen van riet neergezet , de zgn. stuifschermen. Op het strand zijn deze schermen steviger, zgn. rijshoutschermen neergezet, deze zijn van elzenhout of dennenhouten takkenbossen. Daarachter wordt de helm aangeplant. Na twee jaar zijn de stuifschermen van riet verteerd en is de helm hoog genoeg. Het aanplanten gebeurd meestal s’winters.
Helm op opgespoten zand
Helm wordt vooral gebruikt om opgespoten zand vast te leggen: Zo’n 10 plantjes per vierkante meter worden dan geplant. Na het eerste jaar gaat helm ook in diepte groeien: de wortels gaan zo’n meter per jaar omlaag todat zout grondwater bereikt wordt, de maximale diepte is 6 tot 8 meter.
gevaar van helmgras
Helm heeft keiharde punten. Deze punt is een afweer tegen schapen en geiten. De punten aan de uiteinden kinnen diep in vingers doordringen en dan afbreken. De punt is een afweer tegen schapen en geiten. Ook kan helm met de ogen in contact komen bij het aanplanten (vooroverbuigen) , de punt zal dan het hoornvlie doorboren en een conjunctivitis zal ontstaan. Laat dit door een oogarts behandelen. Om deze reden is het verstandig om bij helm aanplanten handschoenen en een bril te dragen
helm en natuurbrand
Wanneer helmgras brandt verspreidt het vuur zich als een loopvuur, dus dicht bij de grond via struiken, en via het helmgras. Helmgras brandt met licht grijs gekleurde rook. Helm gras is vaak omgeven door Buntgrasduin, vaak met open structuur waardoor uitbreiding van brand in die richting moeilijk is. Andere natuurlijke grenzen zijn de natte duinvallei en het strand. Helm groeit bijna altijd op plaatsen zonder bomen, er is dus geen kroonvuur. Wanneer naaldbomen aanwezig zijn, zal er toch niet snel een overspringen van loopvuur naar kroonvuur gebeuren: naaldbomen zijn goed tegen loopvuur bestand.
helmgras in een duinkom
Helmgras in een duinkom. Onzichtbaar zijn de rhizomen of wortelstokken. Van hieruit vormt helm nieuwe planten. Bij droog weer bevindt helmgras zich in opgerolde staat. De buitenkant wordt dan gevormd door een harde laag, welke ook bestand is tegen zand. Op deze manier voorkomt helmgras uitdroging. Dat oprollen gebeurt ook bij harde wind, wanneer stuifzand de plant zou beschadigen. Bij vochtig weer is het blad ontrolt, alleen een laagje haren beschermt tegen zand en uitdroging.
zandhaver en helmgras
Zandhaver en helmgras bedekken de duinen aan de zeezijde. Beide planten rollen hun bladeren op bij sterke verdamping. Vaak is het biestarwegras de eerste welke op het strand verschijnt, gevolgd door zandhaver en helmgras. Zandhaver is van helmgras te onderscheiden door de blauwige kleur, met een centrale dikke stengel, en is ook hoger dan helmgras, soms bijna twee meter hoog.
helmgras verspreiding
Helmgras is te vinden in duinen en zandverstuivingen en land wat recent is braak komen te liggen. De grond dient kalk te bevatten. In vlaanderen en Nederland weid verspreid in duinen en zandverstuivingen , in de wereld komt het daarnaast ook voor in zandwoestijnen. zelfs op de eilanden welke Antartica omringen komt helm voor.
helmgras en zwammen
Duinfranjehoed en duinveldridderzwam leven van de dode wortels van helmgras. Hun verspreiding is dus beperkt tot de zeereep, waar ze tussen de stengels van het helmgras te vinden zijn.
helmgras als dakbedekking
Helm werd vroeger net als riet als dakbedekking gebruikt, een dak van helm gaat meer dan zestig jaar mee , maar is niet zo regelmatig en vlak als riet. Een rietendak gaat 30 jaar mee. Helm wordt steeds vaker gezien op het groene dak of sedumdak. De helm kan zich hier handhaven zolang er maar geen aarde op het dak is: dan zal onkruid de helm verdringen.
helm op het groene dak of ecodak
Helm wordt steeds vaker gezien op het groene dak. De helm kan zich hier handhaven zolang er maar geen aarde op het dak is: dan zal onkruid de helm verdringen.
helmgras en brandbestrijding
Bij helmgras loopvuur zal er eigenlijk altijd voor een offensieve brandbestrijding worden gekozen , dus volledig uitmaken van de brand, tenzij er geen water voorhanden is. Ook de aanwezigheid van explosief brandende duindoorn en sterke wind en extreme droogheid kan maken dat voor brandvertraging wordt gekozen. Offensief betekent altijd opschalen, dus het te hulp roepen van meerdere corpsen.<br> Wanneer de brand groot is, meer dan een hectare, is er ook watertransport nodig, met meestal 4 transportwagens per blusunit. De toppen van het helmgras wijzen in de richting van het begin van de brand, hier is ook vaak het materiaal waarmee de brand is aangestoken te vinden, 80% van de natuurbranden is opzettelijk aangestoken.
bronnen, referenties:
1 Ladybird books: ‘What to Look For in Summer’ , afbeelding gemaakt door Tunnicliffe. Charles Frederick Tunnicliffe (1901-79) was een bekend en productief illustrator van dieren in hun natuurlijke omgeving. Bekijk voor meer van zulke afbeeldingen : muurnavel, tijm, wollige sneeuwbal, pinksterbloem, voederbiet, strandvlo, geel walstro, helmgras, suikerwier, drieteenstrandloper